Proclamation

Het zal best zo zijn, dat je altijd op zoek bent naar bevestiging van je stellingen. Ik durf echter te stellen dat mijn mening al jarenlang dezelfde is, net zoals mijn kijk- en luistergedrag. Mag ik dus hopen dat er veranderingen op til zijn? Voorzichtigjes durf ik deze retorische vraag positief te beantwoorden. Zo maar een greep uit het aanbod van gisteren:

• Wat schreef ik enkele dagen terug? Je hoeft geen econoom te zijn om te zien dat het zo niet langer kan. Marianne Thieme zegt op BNR dat het kapitalisme in de huidige vorm ten dode is opgeschreven. Er is een ander paradigma nodig, volgens haar.
• En bij EenVandaag was een item over (alweer) een halve gare Amerikaan. Religie in combinatie met beperkte verstandelijke vermogens is disproportioneel oververtegenwoordigd in de leaning nation. Dat alleen al stemt tot nadenken. In dit geval was er een dominee William Stalen, met Nederlandse roots in Staphorst (aha!), die wel een heel aparte boodschap heeft. Dominee Billy en zijn Stop Shopping Gospel Choir bestrijden consumentisme en kapitalisme te vuur en te zwaard. Op het belachelijke af, maar goed, wat mij betreft zijn voorlopig alle middelen geoorloofd om de mensheid wakker te schudden.
• Freek de Jonge wijst K+B (i.p.v. P+W, wel een verbetering) helemaal niet fijntjes, maar recht voor zijn raap, op de rol en verantwoordelijkheid van de media. Persoonlijke conflicten zijn interessanter dan inhoud. Ja, dat wisten we al, maar het kan niet genoeg worden gezegd. Kom op, Freek, start dat mediatribunaal!
• 10 miljard extra bezuinigingen bij de PvdA roepen vragen op. Waarom? Kunnen ze niet rekenen bij de PvdA? Kom nou, zeg. Het CPB kan elk programma afschieten, als ze willen. Wie kan in deze onzekere tijden met zekerheid doorrekeningen voor 3-5 jaar maken? Maar ja, het wordt allemaal weer politiek (lees: populistisch) uitgelegd. Cohen weet niks van economie. Pfff, wat word ik daar toch moe van. Alsof we een rekenaar nodig hebben om dit land te redden …
• Aardige vent over het algemeen, maar soms is ie echt niet te pruimen. Matthijs van Nieuwkerk (DWDD) wil het groter verband maar niet horen en zien en blijft maar drammen om Rick van der Ploeg als econoom (hij is door Matthijs als mono-mens uitgenodigd) te laten zeggen dat de PvdA zegt dat het economisch programma van de VVD een beter resultaat oplevert. Een kind snapt wat er wordt bedoeld, maar Matthijs ziet het liefst een controverse binnen de PvdA. Huh? Ja, ja, Matthijs gaat over rechts om het PvdA imago van zich af te schudden. Alles ter wille van de kijkcijfers. Rick blijft ondertussen kranig overeind en moet tot wel 10 keer toe zeggen dat het rekenmodel dient te worden genuanceerd en niet op zichzelf kan worden gezien. Maar de Telegraaf schrijft het toch, probeert Matthijs nog. Ja, duh!

Ik probeer me af te vragen wat er de afgelopen 20 jaar is misgegaan. Waarom hunker ik naar de tijd van Koot en Bie of zelfs naar ‘haartjes nat’? Ik wil weer overzicht, in mijn eigen hoofd, maar ook in ‘de wereld’. Ik hoef niet terug in de tijd, maar hoop wel dat er iets gaat veranderen. Kind aan het eind van de zestiger jaren en mede daardoor mijn hoofd gevuld met met hoogdravende idealen wil ik een bijdrage leveren aan een brede maatschappelijke discussie over onze wereld, ons land, onze maatschappij, onze kinderen, kortom, een collectieve toekomst.

Om alles helder te krijgen ga ik proberen zaken op een rij te zetten. Het gaat me niet lukken in één stukje en ga dus een reeks beginnen Bij deze de aftrap met een eerste verkenning van het speelveld.  Macro-ontwikkelingen hebben hun weerslag niet gemist op de mens, de individuele burger. 20 jaar zijn verstreken.

• Voor het gemak markeer ik 1990, het einde van het communisme en het tijdperk Reagan-Thatcher, als uitgangspunt. Een betere voedingsbodem voor een ongebreidelde vorm van kapitalisme, ook wel met de term neo-liberalisme aangeduid, is niet denkbaar.
• De politiek werpt elke vorm van collectiviteit verre van zich (samen = communisme?) en ontwikkelt een kortzichtige tunnelvisie, gebaseerd op het kapitalisme. Geen wonder dat de beruchte marktwerking zijn intrede doet.
• Economische modellen en opleidingen vernauwen zich tot winstmaximalisatie en shareholders value. Sociale bedrijfsdoelstellingen zijn blijkbaar afgeschaft en de kiem voor de huidige graaicultuur is gelegd.
• Of het allemaal niet genoeg is, zijn er onstuimige ontwikkelingen in de informatie- en communicatietechnologie (internet!), waarbij de media het heft maar meteen geheel in handen nemen en vraag en aanbod voor eigen gemak en gewin omdraaien.
• Waar hebben we dit eerder gezien? Ik vul het nog even aan met de volgende constateringen. De advocatencultuur  (met omgekeerde bewijslast en aanklagen op minimale gronden als bekende uitlopers),  het volledig ondergeschikt maken van de privacy aan een groter geheel, het ridicule uitgangspunt dat ieder mens zijn lot in eigen hand heeft en zijn toekomst kan invullen. Het recht van de sterkere, het lot van de zwakkere. De veramerikanisering was al langer bezig en het liberalisme uit het land van de onbegrensde mogelijkheden hebben we in alle geledingen van onze maatschappij geadapteerd. De sluizen gingen echter pas vol open na de val van het ultieme socialisme. Geen wonder dat Ratelband zichzelf kon verrijken met kreten als ‘Tsjakka! en ‘Je kan het!’.
• De angst voor het onbekende en vreemde is sinds de Golfoorlogen en 9/11 flink aangewakkerd en daarmee de beste drijfveer geworden om mensen te kunnen manipuleren.
• De groei van de wereldbevolking mag echt zorgen baren. Op naar de 10 miljard? Dat is toch volledig onmogelijk? Ik zal het waarschijnlijk en gelukkig niet meer meemaken. Maar zoveel mensen op één bolletje, dat gaat alleen maar meer schuren.
• En tenslotte en niet te vermijden zijn er twee grote crises: de ICT crash van 2002 en de kredietcrisis van 2008 (en nu).

De vetgedrukte woorden zijn de trefwoorden voor de afgelopen 20 jaar. Voor een kentering is veel nodig. Niet meer van hetzelfde, maar liever minder van dit alles. De wereld verbeteren? Waarom niet? Het is geen geitenwollen ideaal meer, maar een onomkeerbare must!

Het kan echt wel, de voorbeelden zijn er ook. Kijk eens naar de mediamagnaten Derk Sauer en Harry de Winter. Zeer succesvolle zakenmannen met een links hart. Ik beperk me voor het gemak tot nationaal bekende personen, maar Nederland kent er uiteraard wel meer. Ook ik reken mij tot deze groep, alhoewel ik de schaalgrootte van eerder genoemden nog niet heb bereikt. Principes hebben mag blijkbaar niet (meer) en betekent dat hoon en onbegrip je ten deel vallen. Ondernemen en VVD is toch één? Nee dus, een liberaal gedachtengoed betekent niet per definitie dat je dixieland muziek en een ingedroogde, narcistische onbekommerdheid ambieert. Een combi van gezond, zakelijk verstand en initiatief staat een sociaal betrokken leven echt niet in de weg. Integendeel, zou ik bijna willen zeggen.

Heb je niet genoeg verdiend als je 1 miljoen aan belasting moet betalen? Gaat klinkende munt in je zak steken boven investeren in je onderneming en mensen? Het is de mores van de afgelopen twintig jaar. In een bedrijfseconomisch studieverleden heb ik geleerd dat er verschillende bedrijfsdoelstellingen zijn. Er schijnt in de huidige maatschappij en bedrijfscultuur nog maar één doel te bestaan: ikke en de rest kan stikke, ofwel winstmaximalisatie voor een geminimaliseerd circuit. Het kan echt wel en moet anders, maar je moet het natuurlijk wel willen.

Ook mijn voetbalgekte heeft zo zijn grenzen. Inmiddels is toch wel bewezen dat een voetbalclub als bedrijf een grote farce is. Op de beurs is het al helemaal lachen. Met bakken gaat het geld eruit, met name in de vorm van gigantische salarissen, transfer- en afkoopsommen, en moet het brakke bolwerk met aalmoezen van de arme, maar ook onnozele voetbalsupporter overeind worden gehouden.

Nederland wordt simpelweg te klein voor grote voetbaldromen. Als de FIFA en UEFA geen maatregelen nemen (paal en perk stellen aan een wereldwijde geldverslinding!) gaan we op weg naar een voetbalbananenrepubliek. Als ik het even beperk tot mijn eigen omgeving: in de stad van mijn club Feyenoord zijn megalomane plannen voor een nieuw stadion. In mijn eigen woonplaats willen een aantal partijen een nieuw stadion voor Helmond Sport. Een club met ongeveer net zoveel toeschouwers als in de Hoofdklasse en bovenmodale salarissen voor ver beneden modaal opererende voetballers.  De TV wil mij dwingen tot een abonnement op Eredivisie Live, terwijl ik er onderhand geld op toe wil krijgen om naar een zoveelste wedstrijd van netto 20 minuten voetbal te móeten kijken.

Kom op, zeg. Voetbalorganisaties dienen hun eigen broek op te houden en al helemaal niet de (lokale) maatschappij in hun val meenemen. Het houdt gewoon ergens op. Je hoeft geen econoom te zijn – maar wel de sportieve oogkleppen willen afleggen – om te zien dat dit nergens toe leidt. Van mij mogen we terug naar het amateurveld, met betrokken spelers die vol vuur hun kleuren verdedigen en toeschouwers die in de euforie niet voelen dat de voeten bevriezen. Het hart moet weer worden verwarmd door waar het allemaal om ging: het balletje met vuur rondspelen.